مفهوم اختلالات روانی
در رابطه با شیوع اعتیاد و اختلالات روانی گزارش های مختلفی وجود دارد و در این مورد بین محققان و متخصصان اتفاق نظر وجود ندارد. به طور کلی میزان شیوع اختلال های روانی در بین مصرف کنندگان مواد مخدر از ۲۵% تا بیش از ۸۰% گزارش شده است.
در حدود ۷۰% موارد همراه با اعتیاد به مواد مخدر اختلال های دیگر نیز وجود دارد. مصرف مواد مخدر و الکل یک الگوی رفتاری غیر انطباقی و بیمارگونه است که بروز علائم رفتاری، فیزیولوژیکی و روانشناختی به اختلال های بالینی در فرد مصرف کننده منجر می شود.
یکی از عوامل مهم در گرایش به اعتیاد در افراد، مربوط به عوامل روانی و شخصیتی فرد است. بسیاری از انحرافات و کجروی ها بر طبق ویژگی های عاطفی افراد قابل بررسی می باشند. در این ارتباط عوامل عاطفی بسیاری مانند محرومیت ها، شکست ها، ترس، اضطراب و غیره را می توان نام برد.
اختلالات مربوط به مواد مخدر، اختلالاتی را شامل می شود که با مصرف یک داروی قابلیت سوء مصرف، عوارض جانبی یک داروی تجویز شده و قرار گرفتن در معرض سم مربوط می شوند.
اختلالات مربوط به مواد مخدر
اختلالات مصرف مواد مخدر (وابستگی به مواد مخدر و سوء مصرف مواد مخدر)
اختلالات ناشی از مصرف مواد مخدر (مسمومیت با مواد مخدر، محرومیت مواد مخدر و ...)
اعتیاد و اختلالات روانی
اصطلاح مصرف غیر قانونی مواد مخدر در اختلالات مربوط به اعتیاد قرار می گیرد. تعریف اختلالات مربوط به اعتیاد یا مبتنی بر کمیت، فراوانی و یا شدت شکایات از طرف بیمار می باشد. امروزه به جای واژه اعتیاد، وابستگی به مواد مخدر به کار برده می شود، هر چند که در میان مردم این بیماری به عنوان اعتیاد و بیمار به عنوان معتاد شناخته شده است.
بیمار وابسته به مواد مخدر علیرغم تجربه مشکلات متعدد ناشی از مصرف مواد مخدر، قادر به قطع مصرف آن نیست و به طور اجباری و وسواس گونه به مصرف آن ادامه می دهد. مصرف مواد مخدر یک الگوی رفتاری غیرانطباقی و بیمارگونه است که بروز علائم رفتاری، فیزیولوژیکی و شناختی به اختلال های روانی و بالینی در فرد مصرف کننده منجر می شود.
بیماران وابسته به مواد مخدر
- گروه روان رنجورها یا مانیک، دپرسیو
- گروه اسکیزوفرن ها
- گروه جامعه ستیزان
شایع ترین اختلالات روانی در اعتیاد
طبق گزارشات و نتایج به دست آمده از تحقیقات علمی متعدد در پدیده اعتیاد، نزدیک به ۹۰% بیماران دچار نوعی اختلال روانی مانند اختلال شخصیت ضد اجتماعی، اختلال افسردگی، اختلال اضطراب و اختلال اسکیزوفرنی می باشند که مبتلایان به این مشکلات برای کاهش رنج روانی به اعتیاد پناه می برند.
با توجه به پژوهش های انجام شده از شایع ترین بیماری های روانی در مصرف کنندگان مواد مخدر، اختلال افسردگی و اختلال شخصیت است. اختلال شخصیت در بین بیماران با وابستگی به مواد مخدر درصد بالایی دارد، مخصوصاً اختلال شخصیت ضد اجتماعی.
اختلالات شخصیتی
اختلالات شخصیتی شامل اختلال شخصیت ضد اجتماعی، اختلال شخصیت هیستریکی و اختلال شخصیت اسکیزوئیدی است. این اختلالات فاقد علائم تشخیصی نوروتیک می باشد و بیمار در مقابل استرس ها حساسیت کمتری نشان می دهد و بیشتر یک روش ناسازگاری شدید را در شخصیت خود بروز می دهد.
بیمار مبتلا به اختلال شخصیت حتی دارای اضطراب هم نیست. در حالی که در بیماران نوروتیک اضطراب نقشی اساسی را ایفا می کند. علامت بارز این اختلال، نمایش الگوهای غلط و ناکافی از رفتارهای واقعی است.
گاهی اوقات این بیماران تحت عنوان «شخصیت های بی کفایت» مطرح می شوند. مثلاً شخصیت روان رنجور (جامعه رنجور) کسی است که دارای رفتارهای خودنمایشی است. احساس گناه، شرم و اضطراب ندارد. رفتارهای ضد اجتماعی مانند دروغگویی، فریب دادن و حتی آدمکشی انجام می دهد.
این افراد در ارتباطات اجتماعی ظاهر بسیار فریبنده ای دارند، بی تفاوتی و خونسردی از خود نشان می دهند و در برقراری ارتباطات بین فردی بسیار ناتوانند. در این نوع اختلالات شخصیت، فقدان شرم و خجالت در آنان قابل تشخیص است و در مقابل اعمالشان احساس مسئولیتی نمی کنند.
اختلال شخصیت هیستریکی
شخصیت هیستریکی زود رنج و هیجان پذیر هستند و در واکنش های اجتماعی غیر عادی می باشند و علاوه بر خود مدار بودن وابستگی شدیدی به دیگران دارند.
اختلال شخصیت اسکیزوئیدی
شخصیت های اسکیزوئیدی تمایل به کناره گیری از محیط دارند و نسبت به محیط بی تفاوتی نشان می دهند و با واقعیت ها هماهنگی ندارند و میل دارند از دیگران جدا باشند. در تخیلات غیر واقعی غوطه ور می گردند، همچنین بسیاری از مشاغل را نمی توانند عهده دار شوند و اساساً اشخاص خجالتی و گوشه گیر هستند.
اختلال شخصیت ضد اجتماعی
یکی از شایع ترین اختلالات شخصیتی در سوء مصرف کنندگان مواد مخدر اختلال شخصیت ضد اجتماعی است. به طور کلی شخصیت دلالت بر ویژگی ها و خصوصیات تقریباً ثابت هر شخص دارد. تعادل بین صفات مختلف تعیین کننده شخصیت می باشد. اکثراً شخصیت آمیزه ای از صفات مختلف است، گاهی اوقات یک صفت در شخصیت واضح و بارز است.
در تعداد اندکی از افراد صفات غالب شخصیت به قدری قوی هستند که سبب بروز مشکلات و اختلالاتی برای خود شخص و دیگران می شود. در چنین شرایطی به آن اختلال شخصیت گفته می شود که اختلال شخصیت ضد اجتماعی نمونه ای از آن است که در میان مصرف کنندگان مواد مخدر شیوع زیادی دارد.
اختلال افسردگی
اختلال افسردگی از طریق احساسات منفی که فعالیت های جسمانی را کاهش می دهند مشخص می شود. افراد افسرده غمگین، مضطرب و دلسرد به نظر می رسند و به آن چه در اطراف آن ها می گذرد علاقه اندکی نشان می دهند. صحبت آن ها بیشتر آرام و منقطع است و اغلب از نظر جسمانی مدت زمان طولانی بی حرکت می مانند.
علاقه کمی به غذا خوردن دارند و در نتیجه وزن آن ها کم است و معمولاً خود را بی ارزش احساس می کنند و به خاطر اشتباهات گذشته خود را سرزنش می کنند. افسردگی نسبت به سایر اختلالات روانی بیشتر به خود مصدومی و خود تخریبی منجر می گردد. اختلال افسردگی اساسی، اختلال شایعی است با میزان شیوع حدود ۱۵% برای طول عمر که شاید در زن ها تا ۲۵% بیشتر باشد.
بیماران مبتلا به افسردگی در خیلی از موارد واجد ملاک های تشخیصی اختلال وابسته به مواد مخدر نیز می باشند. بیماران مبتلا به افسردگی از روش های مقابله ای برای کنار آمدن با حالت افسردگی استفاده می کنند و به همین دلیل به مصرف مواد مخدر روی می آورند.
فرد افسرده نسبت به خود و اطراف دارای افکار منفی می باشد و احساس گناهکاری می کند و از چیزهایی که قبلاً برایش لذت داشته است لذت نمی برد. به استدلال نظریه پردازان، افسردگی ناشی از افکار منفی است زیرا رفتار فرد در جهت سرزنش کردن از خود و بی ارزش و بی لیاقت قلمداد کردن خود سیر می کند.