زمینه های جسمی و روانی اعتیاد

تاریخچه اعتیاد در ایران

این سوال که انسان از چه زمانی مواد مخدر را شناخته است پاسخ دقیقی ندارد، ولی مطالعاتی که بر روی آثار مختلف باقی مانده از پیشینیان صورت گرفته است نشان می دهد که انسان از دیرباز به خصوصیات چنین موادی آشنا بوده است. به نظر می رسد این آشنایی مانند اکثر کشفیات به صورت اتفاقی بوده است.

سابقه مصرف مواد مخدر برای اولین بار در زمینه استفاده های طبی و به عنوان دارو و استفاده برای تسکین درد از طریق بلعیدن یا مالیدن بر روی عضو بوده است. بنابراین کاربرد اصلی و اولیه شیره خشخاش که قدیمی ترین ماده مخدر است، جهت مصارف پزشکی بوده ولی در موارد بسیاری از سوی سران و بزرگان به شکل تفننی هم مصرف می گردیده است.

عصر صفوی را می توان عصر آغاز مصرف مواد مخدر به صورت گسترده دانست. اوج مصرف مواد مخدر بعد از صفویه، به عصر قاجار می رسد. مصرف مواد مخدر از زمان قاجار با فعالیت استعمارگران شکل گرفت و در واقع شکل سیاه مواد مخدر از این زمان آغاز می گردد. توطئه پزشکان و مستشاران خارجی و رواج شایعات مربوط به خواص بی شمار تریاک در زمینه های مختلف، باعث رواج بیشتر مصرف و آغاز کشت خشخاش در نواحی مختلف کشور گردید.

هروئین هم در ایران شناخته شد. این ماده که در سال ۱۸۹۸ توسط شیمیدان سوئدی به منظور مداوای بیماران مصرف کننده مواد مخدر ساخته شده بود، خود نابودکننده تر، نابودی انسان ها را فراهم کرد. گسترش و اشاعه هروئین به قدری سریع صورت گرفت که در اندک مدتی کشور ما در ردیف مبتلاترین کشورها قرار گرفت. علت این امر ایجاد سریع لابراتورهای تبدیل تریاک به مورفین و هروئین در کشورهای پاکستان و افغانستان و ارسال آن ها از طریق ایران به نقاط دیگر بود.

بدینسان مصرف انواع مواد مخدر در ایران رواج یافت. رقم مصرف کنندگان مواد مخدر افزایش یافت و طبقات جوان به خیل وابستگان مواد مخدر پیوستند، به صورتی که تا قبل از سال ۱۳۲۴ اغلب بیماران در سنین بالای ۴۰ سال قرار داشتند، ولی امروزه اکثر آن ها در گروه سنی ۲۰ تا ۳۵ سال قرار دارند.

اعتیاد به مواد مخدر

اعتیاد عبارت است از این که فرد به یک کار یک نواخت روی آورد و آن را مرتب و از روی عادت انجام دهد. مثلاً سیگار کشیدن یک عادت است. اعتیاد انواع گوناگونی دارد که بدترین آن اعتیاد به مواد مخدر است. چرا که این مواد یک حالت خاص را در انسان به وجود می آورد که باید برای به دست آوردن این حالت، عادت مرتباً تکرار گردد.

امروزه تعداد زیادی از مردم دنیا به مواد مخدر اعتیاد دارند. از نظر پزشکی و روان پزشکی ثابت شده است که مصرف کننده مواد مخدر مشکل عقلی و فکری پیدا می کند. دائماً به فکر تهیه مواد مخدر است. اعتیاد او را از جامعه جدا می سازد و زندگی منزوی و دور از اجتماع را به وجود می آورد و کم کم خودش را نابود می سازد.

بعضی از افراد هستند که اعتیاد دائمی نداشته ولی به صورت موردی اقدام به مصرف مواد مخدر می کنند که اصطلاحاً به این اعتیاد، اعتیاد تفننی می گویند که در صورت عدم ترک به مراتب قدرت روحی و جسمی آنان کاهش می یابد و فرد دچار اعتیاد دائمی می شود.

عوامل روانی اعتیاد به مواد مخدر

نتیجه بررسی ها در زمینه های روانی اعتیاد به مواد مخدر، نشان می دهد که عده ای از مؤلفین به کاهش آندروفین ها در مغز و تمایل ناخودآگاه خود به سوی مصرف مواد مخدر معتقدند و در یافته های برخی از محققین اساساً در میان عوامل زمینه ای، عوامل روانی از اهمیت بیشتری برخوردار است.

فشارهای روانی و اعتیاد

دلایلی همچون فقر، تنهایی و غم از دست دادن عزیزان را می توان از دلایل عمده شروع، مصرف مداوم و عدم علاقه به ترک اعتیاد مواد مخدر دانست. استرس و فشار روانی را هم می‌توان یکی از علل مهم گرایش به مصرف مواد مخدر در نظر گرفت. افسردگی درونی حدود ۲۰% زمینه اعتیاد را تشکیل می دهد. 

تأثیر عوامل زمینه ای در اعتیاد

اعتیاد به مواد مخدر با افسردگی همراه بوده است. علائم اوهام مرضی در این بیماران نسبتاً زیاد است. مصرف کنندگان مواد مخدر اغلب دچار علائم بیماری روانی می شوند. کلیه بیماران دچار اختلالات شخصیتی نیستند، بلکه بسیاری مبتلا به نوروز بیماری های عصبی یا روان رنجوری هستند. افسردگی بیشتر از اضطراب در این بیماران رایج است.

مصرف کنندگان مواد مخدر و الکل از الگوهای سالم و سازگارانه در جنبه های مختلف خانوادگی، اجتماعی، حسی و خودپنداری بی بهره اند. بیماران در معیارهای اضطراب با گرایش به افسردگی، احساس تنهایی، فقر روابط عاطفی، شخصیت ضد اجتماعی، بیزاری و احساس بی کفایتی نمره بیشتری به دست آورده اند.

واکنش های اجتماعی در برابر اعتیاد

معمولاً واکنش اجتماعی مردم در مورد مصرف مواد مخدر در طول قرون متفاوت است. متأسفانه باید به این حقیقت تلخ اعتراف کرد که اعتیاد را بیشتر یک مسئله شخصی و فردی می دانند نه اجتماعی، در حالی که برعکس است و اعتیاد به مواد مخدر بیشتر مسئله و مشکل اجتماعی است نه شخصی و فردی.

متأسفانه در ایران در گوشه و کنار شهر و روستا هر کس دردی داشته باشد حتی هر قدر مزمن باشد به وسیله مردم پزشک نما فوراً تریاک تجویز می شود. بدون این که بدانند چه تأثیر نامطلوبی دارد و عوارض جسمی آن چیست و حتی بی توجه به این که تسکین درد موقتی است و برای رهایی همیشگی از آن به صورت مصرف روزانه در می آید و شخص را معتاد می کند.

در ایران مصرف تریاک مدت ها عادی و رایج بود. حتی اغلب خانواده ها مقداری تریاک را با آب حل می کردند و به کودکان خود می خوراندند تا شب راحت بخوابند، به حدی که کودکان نیز به آن مواد نیاز پیدا کرده و معتاد می شدند.

مدتی هم خرید و فروش تریاک کاملاً آزاد بود و مجازاتی نداشت و این خود یکی از عوامل رواج مصرف دارو شد تا این که در ایران و حتی آمریکا قوانینی وضع و تصویب شد تا جلوی مصرف این مواد مخدر را بگیرند. در آمریکا و اخیراً در ایران فقط با تجویز پزشک قابل خرید و مصرف است.

در ایران همچنین برای تولید کنندگان مواد مخدر شدیدترین مجازات، حتی مجازات مرگ و برای مصرف کنندگان مواد مخدر زندان های طولانی مدت به اجرا در می آید.

مسئله مهم این است که با توجه به شدیدترین مجازات برای تولید و مصرف مواد مخدر هر ساله بر تعداد مصرف کنندگان مواد مخدر و معتادان افزوده می شود و جامعه هر روز با فقر نیروی انسانی کارآمد و سازنده بیشتر مواجه می شود.