مفهوم اعتیاد
مفهوم اعتیاد از چهار عنصر تشکیل شده است. پیشروی، اشتغال ذهنی، فقدان کنترل تصور شده و پایداری علیرغم عواقب منفی دراز مدت. بنابراین رفتار اعتیادی وضعیت پیش رونده ای است که در آن فرد به طور فزاینده ای وقت و انرژی صرف کرده و در نتیجه احساس عدم کنترل می نماید که تنها از طریق تکیه بر یک عامل بیرونی (دارو، قدرت برتر) می تواند بر آن فائق آید.
این حالت علیرغم وجود عواقب منفی ادامه می یابد. در راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی از اعتیاد نامی به میان نیامده است و در عوض از دو واژه دیگر با نام های وابستگی به مواد مخدر و سوء مصرف مواد مخدر استفاده شده است.
مسئله سوء مصرف مواد مخدر یکی از مهمترین مسائل بهداشتی کشور به شمار می رود. آمارها بیانگر آن ست که دو تا سه میلیون نفر از جمعیت، مبتلا به اعتیاد هستند. این شیوع زیاد به خصوص هنگامی اهمیت بیشتری می یابد که به عوارض جسمی و روانی اعتیاد توجه کنیم. هم اکنون مصرف تزریقی مواد مخدر به عنوان شایع ترین راه انتقال ایدز در کشور به شمار می رود.
بیش از شصت و شش درصد از مبتلایان شناخته شده، مصرف کنندگان تزریقی مواد مخدر هستند. اعتیاد شانس ابتلا به هپاتیت و توبرکولوز را نیز بالا می برد و عوارض روانی فراوانی برای فرد مصرف کننده به دنبال دارد. همچنین پدیده اعتیاد عوارض اجتماعی برای فرد مصرف کننده و جامعه ایجاد می کند.
برای مثال هفتاد و پنج درصد زندانی شدگان در کشور، جرائم مرتبط با مواد مخدر داشته اند. بنابراین پیشگیری و درمان اعتیاد از اهمیت زیادی برخوردار است. پیشگیری باید شامل رویکردهایی باشد که هم متوجه افراد بوده (کاهش تقاضا) و هم سعی در کاهش دسترسی افراد به مواد مخدر نماید (کاهش عرضه) رویکردهایی که منحصراً متوجه کاهش عرضه بوده و به کاهش تقاضا توجهی نمی کند از موفقیت خیلی کمتری برخوردار است.
انواع مواد مخدر و اثرات جسمی و روانی آن ها
معتاد کسی است که عادت به مصرف مواد مخدر دارد و در نتیجه مصرف که نیاز جسمی و روانی او است اخلاق عمومی، سلامت و رفاه فردی، خانواده و اجتماعش را به خطر می اندازد.
به عبارت دیگر، اعتیاد را می توان یک مسمومیت مزمن دانست که هم برای شخص و هم برای خانواده و جامعه اش مضر است. انواع مواد اعتیادآور می توانند مورد سوء مصرف قرار گیرند.
تریاک
تریاک یکی از قدیمی ترین مواد مخدری است که در اغلب جوامع، به ویژه کشورهای آسیایی و آفریقایی به وسیله افراد مسن مصرف می شود.
مرفین
مرفین از تریاک گرفته می شود و به دو صورت مایع و پودر مصرف می گردد. در جوامع صنعتی مصرفش توسط جوانان زیاد است.
هروئین
هروئین معمولاً از طریق ترکیبات شیمیایی ساخته می شود و اثرش سه برابر مرفین است.
کوکائین
کوکائین از گیاه مصنوعی گرفته می شود و اغلب در بیهوشی موضعی مصرف پزشکی دارد. اثرات جسمی آن کم است در حالی که از نظر روانی اثراتش از هروئین بیشتر است. پس از مصرف احساس بی حسی زیادی به مصرف کننده دست داده و شادی آفرین می باشد.
لذت جنسی را تشدید می کند و به همین دلیل افراد سعی می کنند مصرف آن را بیشتر کنند، ولی ممکن است حالت توهم زا و اغفال کننده به مصرف کننده دست دهد. کسانی که با این دارو معتاد می شوند معمولاً سادیسم جنسی پیدا می کنند و به همین دلیل خطرناکند.
ال. اس. دی
اعتیاد جسمانی ندارد ولی اثرات مغزی و روانی دارد، به همین دلیل زیان بخش است و اعتیاد روانی می آورد. مصرف آن در آمریکا بیشتر از سایر کشورها رایج است.
آمفتامین ها
محرکند و اعتیاد آور و اغلب به وسیله پزشکان به بیماران تجویز می گردد و چون سیستم مرکز عصبی را تحریک می کند بیشتر به وسیله رانندگان بیابانی و کارگران شب کار و دانشجویان مصرف می شود. بدن در برابر مصرف آن ها مقاوم می شود و به همین دلیل مصرف کننده ناگزیر خواهد شد مقدار بیشتری از آن ها مصرف کند.
ماری جوانا و حشیش
هر دو از گیاه خودروی شاهدانه گرفته می شوند و اعتیاد جسمی ندارند ولی اعتیاد روانی می آورند و به همین جهت مضرند و اثرات مغزی ناگواری دارند، اغلب به صورت سیگار مصرف می شوند.
حالات ناشی از مصرف آن ها عبارتند از خواب آرامش بخش، تشدید احساس، لذت بخش بودن زمان و مکان، خنده های بی مورد و طولانی. معمولاً وقتی تأثیر دارو تمام می شود حالت بدی به مصرف کننده دست می دهد و امکان ارتکاب به جرم در او زیاد می شود و یا حداقل او را به مصرف مخدر قوی تر مانند مورفین وادار می کند به همین دلیل باید گفت اینها هم اعتیاد آورند.
والیوم و لیبریوم
اگر به مقدار زیاد و به مدت طولانی مصرف شوند اعتیاد آورند و متأسفانه امروزه در جوامع صنعتی به صورت خلال مشکلات درآمده اند.
متادون
داروی مخدر دیگری است که در جنگ جهانی دوم در آلمان رواج یافت. وابستگان به هروئین نیز متادون مصرف می کنند. بعضی افراد، روزی سه بار مصرف می کنند.
مهم ترین ضرر متادون این است که معتادان با گذشت زمان مصرف آن را زیاد کنند تا بتوانند تعادل خود را حفظ کنند و به همین دلیل وابستگی جسمی و روانی دارد و به علت نیاز به مصرف هر چه بیشتر آن مسائل و مشکلات زیادی ایجاد می کند ولی گاهی اوقات مصرف درمانی دارد و پزشکان از مقدار معینی از آن برای ترک اعتیاد استفاده می کنند.
اثرات مواد مخدر
به طور کلی مواد مخدر توهم زا و اغفال کننده مانند ماری چوانا، حشیش، کوکائین و ال. اس. دی اثرات جسمی مشخصی دارند ولی اثرات شیمیایی آن ها بر روی مغز انکار ناپذیر است و چون پس از مصرف حالتی لذت بخش به آنان دست می دهد سعی می کنند از این گونه مواد بیشتر مصرف کنند.
مصرف کننده مواد مخدر، هر جایی می رود و هر کاری می کند تا دارو به دست آورد و خود را از پریشانی و اضطراب و ناراحتی برهاند. پس از مصرف مواد مخدر به فاصله نیم ساعت، بیمار به حالت عادی بر می گردد.
وابستگی به داروهای مخدر فقط برای رهایی از ناراحتی ها است و به همین دلیل این وابستگی برای مصرف کننده و جامعه عوارض و مشکلاتی ایجاد می کند، زیرا تعادل بدن فقط به مصرف آن بستگی دارد و اعتیاد دائمی ایجاد می کند و ترک اعتیاد دشواری می گردد.