پدیده اعتیاد به مواد مخدر

تاریخچه مواد مخدر در ایران

به شهادت تاریخ پایه گذاری و رواج دهنده مواد مخدر در ایران عوامل انگلستان بودند. در عصر صفویه کشت خشخاش و استفاده از تریاک رواج یافت به نحوی که ابتدا به دربار صفویه راه یافته و بعد از آلوده کردن شاهان و شاهزادگان و سران مملکت، به درون مردم سرایت کرد.

به نحوی که گسترش تریاک آن قدر وسیع بود که در قهوه خانه ها به صورت رسمی استفاده می گشت. نکته قابل توجه این که در دوران صفویه مصرف تریاک به صورت خوراکی یا شربت های مخصوص (جوشانده خشخاش) معمول بوده و از کشیدن تریاک ذکری به میان نیامده است.

طبق نقل مورخان، شاه طهماسب صفوی و شاه عباس که تا اندازه ای به مضرات مواد افیونی پی برده بودند دستورات و قوانین و مجازات هایی را جهت منع مصرف مواد مخدر وضع کرده ولی در این امر چندان موفقیتی کسب نکردند.

در زمان حکومت قاجار با حیله انگلیسی ها بسیاری از مزارع کشت گندم و دیگر محصولات فقیر زارعی به کشت خشخاش اختصاص داده شد و خرید و فروش مواد مخدر رواج یافت، در نتیجه روز به روز درآمد شاهان و درباریان وقت از داد و ستد تریاک افزایش یافت.

گسترش اعتیاد

خرید و فروش تریاک در انحصار دولت بود. از آن جا که صدور مواد مخدر از خاور دور به نقاط مختلف جهان نیز بایستی از ایران و ترکیه صورت می گرفت، در گسترش اعتیاد در این مناطق نقش بسزایی داشت.

در این میان ناآگاهی و کمبود رشد فرهنگی برای گسترش کشت خشخاش و اعتیاد به تریاک عامل مؤثری بود. به طوری که پزشکان انگلیسی تریاک را به عنوان دارویی برای درمان بیماری های مختلفی همچون دندان درد، سر درد یا گوش درد، معرفی و تجویز می کردند و چندی نگذشت که مواد مخدر به صورت خانگی در هر خانه و کاشانه راه یافت.

گردانندگان این تجارت خانمان سوز به منظور کسب منافع افزون تر و آلوده ساختن بیشتر جامعه با تصویب قوانین مختلف به تشویق و ترغیب مردم و استعمال تریاک پرداختند و برای مصرف هر چه بیشتر آن جوایز تعیین کردند.

به طوری که در سال ۱۳۲۹ دولت وقت، قانونی را جهت رشد و گسترش و تشویق کشت تریاک و مصرف آن تجویز کردد. به بهانه افزایش درآمد کشور هر روز بر شمار مصرف کنندگان تریاک اضافه گردید و اداره انحصارات تشکیل شد، در سراسر ایران شعبه ای دایر کرد و هر کجا شعبه ای نداشت پاسگاه های انتظامی چنین وظیفه ای را عهده دار شدند.

بدین ترتیب روز به روز مسئله کشت خشخاش و اعتیاد مردم به تریاک گسترش بیشتری یافت و به اوج خود رسید. میلیارها دلار تریاک از طریق افغانستان و ترکیه خریداری می شد که قسمتی از آن به طور خام در بازار داخلی ایران به فروش می رسید و قسمت دیگری در لابراتوارهای مخفی به هروئین تبدیل شده و علاوه بر عرضه در بازار داخلی به آمریکا و اروپا نیز قاچاق شد.

تعریف مصرف کننده مواد مخدر

مصرف کننده مواد مخدر به شخصی گفته می شود که از راه های گوناگون نظیر بلعیدن مواد مخدر، تزریق یا دود کردن، یک یا چند ماده مخدر را مصرف می کند که در صورت قطع آن با مشکلات جسمی، رفتاری یا هر دو مواجه می شود. علاوه بر این، مصرف کننده مواد مخدر با تداوم مصرف، از نظر ظاهری و رفتاری به تعریف صوری معتاد در جامعه شبیه شده است.

به تدریج هنجارهای جامعه، بیماران مصرف کننده مواد مخدر و خرده فرهنگ ایشان را می پذیرد، در نتیجه مصداق انگ یا برچسبی می شود که معتاد نام دارد. از یک سو محصول کنش و واکنش مداوم و مرتبی بین ارگانیسم انسان و مواد شیمیایی و طبیعی یاد شده و از سوی دیگر محصول یک وفاق جمعی است. 

مفهوم اعتیاد زدایی

توان بخشی بیماران قسمتی از اعتیاد زدایی مصرف کننده مواد مخدر و بازگرداندن او به شرایط طبیعی زندگی است که باید برچسب و انگ معتاد از وی زدوده شود تا مفهوم اعتیاد زدایی کامل گردد. به عبارتی می توان گفت مصرف مواد مخدر و وابستگی به آن به عنوان اعتیاد در یک سمت و توانبخشی بیمار در جهت دیگر است، به گونه ای که مجموعاً دو فرآیند متفاوت و متضاد را شامل می شوند.

اگر بخواهیم این دو فرآیند را ترسیم کنیم و سمت و سوی هر یک را به روشنی بنگریم خواهیم دید که چنان چه در جامعه مصرف مواد مخدر گسترش یابد و جمع زیادی را در بر گیرد نشان دهنده ضعف توان بخشی است. 

کجروی های جامعه و پدیده اعتیاد

مددکاری اجتماعی برای ورود به بحث کجروی ها و پدیده اعتیاد از مدخل ارزش های اجتماعی وارد می شود. در واقع ارزش های اجتماعی مفاهیم و مورادی هستند که در یک جامعه مورد قبول و احترام اکثریت مردم بوده و به نقش و اهمیت آن ایمان دارند. ارزش های اجتماعی به گونه ای پاسخگوی نیازهای افراد جامعه هستند و تا زمانی که قادر به پاسخگویی نیازها باشند دوام می یابند.

از دیدگاه مددکاری اجتماعی پرداختن به بیمار مصرف کننده مواد مخدر و بازتوانی او موضوعی است مربوط به انسان. این موضوع مربوط به بیماری است که تحت شرایطی مواد مخدر مصرف می کند. پرداختن به اعتیاد، مبارزه با اعتیاد و پیشگیری از آن، توجه را از انسان و فرد بیمار به مجموعه ای از شرایط و اوضاع معطوف می دارد که در ساختار اجتماعی آسیب زا شبه روابط اجتماعی بیمار و ویژگی های فردی است که این شبه عوامل در نهایت موجود اعتیاد می شوند.

از این رو در فعالیت های مددکاری جامعه برای کاهش تقاضای مصرف مواد مخدر نخست بر هر یک از این عوامل درنگ می شود و سرانجام برای مقاوم سازی افراد و گروه های آسیب پذیر در برابر آسیب زایی اعتیاد طرح های عملیاتی تنظیم می گردد. پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر اصلی ترین بخش از فعالیت در زمینه پدیده اعتیاد به مواد مخدر اقداماتی اساسی در جهت پیشگیری از پیوستن افراد جدید به جرگه مصرف کنندگان مواد مخدر است.

همان گونه که در شرایط بروز همه گیری یک بیماری، افراد سالم واکسینه می شوند، امروزه اعتیاد در جامعه ایران چنین نقشی را بازی می کند. برای سلامت خانواده ها و جامعه باید کودکان، نوجوانان و جوانان علیه آسیب زایی اعتیاد به مواد مخدر مصون گردند. 

اعتیاد و سرطان

پژوهش هایی که روی ۳۷۰ نفر انجام گرفته است نشان می‌دهد که هیچ یک از افراد غیر مصرف کننده مواد مخدر دچار سرطان ریه نشده‌اند و کاملاً تندرست مانده اند، در صورتی که این بیماری کشنده در میان مصرف کنندگان مواد مخدر در اثر آمادگی و مساعد بودن زمینه، پیش از حد انتظار شیوع داشته است و بیماران را گرفتار سرطان ریه و سایر بیماری های ریوی ساخته است.

مواد مخدر مؤثر بر وضعیت روانی، عمدتاً نه به منظور درمان و تسکین آلام بیماری بلکه برای ایجاد تغییر در رفتار و هیجانات مصرف کننده، مورد سوء استفاده قرار می گیرد. 

دارو درمانی ترک اعتیاد

 ثابت شده است که دارو درمانی هنگامی که با درمان مبتنی بر شواهد یا مشاوره برای رفع هر گونه مشکل اساسی که ممکن است منجر به رفتار اعتیادآور شود، مؤثرتر باشد.