پیدایش گل خشخاش
با مطالعه در تمدن های گذشته، تاریخچه استعمال مواد افیونی دیده می شود. بشر افیون را از سال های نخستین تاریخ می شناخته و به نوعی استعمال می کرده است. به طور کلی کشت تریاک پیشینه ای دیرینه ای دارد.
در نوشته های تاریخی به گل خشخاش اشاره شده و جزء گل های زینتی باغ های روم در هشتصد سال قبل از میلاد مسیح به شمار می رفته است. سومریان از کهن ترین اقوامی بودند که با مواد افیونی آشنائی داشتند.
از این رو می بینیم که در خط و زبان سومریان کلمه تریاک به کار رفته است و نوشته هائی که از تمدن نخستین سومریان باقی است تأیید می کند که در تمدن آنان، نه تنها افیون شناخته شده بود و استعمال می گردید، بلکه برای آن نامی نهادند (گیاه لذت، گیاه شادی آور) که امروز هم آن را داراست. همچنین پزشکان آشوری صد سال پیش از میلاد مسیح به خواص دارویی تریاک پی برده بودند.
نوشته های قدیمی ثابت می کند که استعمال افیون در سراسر ادوار ظهور و سقوط امپراتوری های بابل، مصر، یونان و روم متداول است. یافته های تاریخی بازگو می کند که مصریان حدوداً از پانصد سال قبل از میلاد مسیح و اروپائیان دست کم چهار هزار سال قبل کوکنار و خشخاش را می شناختند.
تاریخچه کشت و استعمال تریاک در ایران
مطالعات و شواهد موجود، نشان می دهد که مصرف تریاک به منزله دارویی مسکن و اثربخش در ایران نتیجه تحقیقات دو پزشک ایرانی ابوعلی سینا و رازی بوده است. آنان در شمار نخستین پزشکانی بوده اند که در قرن دهم میلادی به گونه ای همه جاذبه خواص تریاک را شناختند و برای پیشبرد هدف های پزشکی در طب، مواد افیونی و استعمال آنان را به عنوان پادزهر مورد استفاده قرار دادند و این ماده را به جهانیان شناساندند. ولی به اثر سوء آن بر بدن یعنی عوارض مصرف تریاک نیز آگاه بودند.
به طور کلی استعمال تریاک در ایران را برخی ره آورد حمله اعراب یا چنگیز به ایران می دانند و دسته ای معتقدند که سپاه نادر شاه به هنگام اقامت خود در هندوستان تریاک کشی را از هندی ها فرا گرفته، با خود به ارمغان آوردند.
آن چه مسلم است در زمان صفویه استعمال تریاک بیشتر به منظور تعدیل اضطراب خاطر بزرگان و درباریان و رجال عالی مقام و خوشگذرانی و تفریح معمول شد. در قرن ۱۵ هجری، شاه طهماسب صفوی خط مصرف مواد افیونی را جدی تلقی می کند و دستور می دهد تا تریاک موجود در دربار را معدوم نمایند.
تریاک، بنگ و شربت کوکنار
در زمان شاه عباس ظاهراً باید مصرف این ماده توسعه بیشتری پیدا کرده باشد، زیرا شربت کوکنار که همان جوشانده خشخاش است، بسیار رایج بوده است به طوری که شاه عباس دوم ضرورت مبارزه با آن را دریافته، برای جلوگیری از مصرف آن و جمع کردن بساط افیون، ناگزیر از صدور فرمان ها و حکم های مؤکدی می شود.
در این مورد سیاح فرانسوی، شارون در سیاحت نامه خود چنین توضیح می دهد که مصرف این دارو، تریاک، در حقیقت نتیجه یک تکامل عمومی است که به زحمت از ۱۰ نفر یکی را می توان یافت که به این عادت شوم آلوده نشده باشد و تاورنیه سیاح دیگر فرانسوی در سفرنامه خود از شروع خوردن شربت کوکنار و بنگ در دوران صفویه خبر داده است.
هر چند در یادداشت های این دو سیاح اغراق هایی وجود دارد ولی آن چه مسلم است در زمان صفویان خوردن حب تریاک و نوشیدن شربت کوکنار (که همان جوشانده خشخاش است) به ویژه در اصفهان بسیار متداول بوده است ولی از دود کردن تریاک در این دوره اطلاعی در دست نیست.
با باز شدن پای اروپائیان به ایران تریاک در این سرزمین رواج یافت و بسیاری از شاهزادگان دربار و صاحب منصبان لشکری و کشوری را به دام انداخت. چنان که ملاحظه می شود همراه با رشد استعمار در جامعه های در حال رشد، کشت خشخاش و اعتیاد به تریاک در روستاهای ایران متداول گشت و خرید و فروش آن معمول شد.
کشت خشخاش تجارت تریاک در ایران
انگلیسی ها تریاک ایران را خوب می خریدند، کشاورزان دست از زراعت گندم کشیدند و قسمت زیادی از اراضی گندم خیز را به کشت خشخاش و اعتیاد تخصیص دادند، به طوری که تریاک به صورت یکی از مهم ترین اجناس صادراتی ایران درآمد.
قانون های تحریم تریاک (۱۳۲۹) و انحصار تریاک و مجازات ارتکاب قاچاق مواد افیونی و تولید و توزیع غیرقانونی (۱۳۰۷) هر چند ظاهراً در جهت کاهش مصرف این ماده و مبارزه با آن وضع گردیده بود ولی عملاً مردم را به تریاک کشی دعوت و تشویق می نمود. در این دوره دستگاه حکومتی تریاک را فقط به عنوان یک منبع درآمد برای دولت در نظر می گرفت و با دریافت سوخته حق الزحمه هم می داد.
در سال ۱۳۲۰ این انحصار و کنترل محدود هم از بین رفت و در سال های جنگ جهانی دوم و بعد از آن، قاچاق مواد افیونی و اعتیاد به آن رواج بیشتری پیدا کرد. در سال ۱۳۳۴ قانون منبع کشت خشخاش و جلوگیری از مصرف غیر طبی تریاک از تصویب مجلس گذشت و وزارت بهداری را مسئول مسئله بیماران سوء مصرف کننده مواد مخدر قرار داد. در سال ۱۳۴۸ دولت قانون منبع کشت خشخاش را لغو کرده و به جای آن قانون کشت محدود خشخاش و سهمیه کوپن تریاک را مطرح کرد.
کلمه تریاک در اصل از کلمه یونانی گرفته شده که به مخلوطی از شصت تا هفتاد ماده مختلف محلول در عسل اطلاق می شده است. تریاکا، به صمغ شیری رنگ مترشحه از میوه کپسولی گیاه خشخاش، که برای اولین بار توسط پاراسلوس، طبیب و شیمیدان بزرگ سوئیسی و توماس سیرنهام پزشک انگلیسی استفاده شد، اطلاق شده است.
روش های مصرف تریاک
ابزارهای تدخین تریاک عبارتند از منقل، وافور، چپق، نگاری، قلیان، میله و سنجاق باز شده ای که سر آن سیاه باشد. در روش سیخ و سنگ، سر سیخ را داغ کرده و با سنجاق، تریاک را بر روی آن می گذارند و با لوله ای، دود حاصل را وارد ریه ها می کنند. روش خوراکی بیشتر برای افرادی که بیماری جسمی دارند یا طولانی مدت از روش تدخین استفاده کرده اند، به کار رفته و معمولاً بعد از غذا، آن را می خورند.
در روش تزریق، تریاک را در آب حل و در یک قاشق می ریزند و آن را کمی حرارت می دهند. سپس آن را روی پنبه یا اسفنج ریخته و با سرنگ، کشیده و داخل رگ، تزریق می کنند. معمولاً مصرف کنندگان بی بضاعت از روش تزریق استفاده می کنند. وجود سرنگ های کهنه و چند بار مصرف شده، قاشق سیاه شده، تکه های پنبه یا اسفنج، علامت مصرف تزریقی مواد مخدر است.